Gordelroos is een vervelende kwaal die tot langdurige zenuwpijn kan leiden. Wordt een nieuw effectief vaccin vergoed?
Dit artikel verscheen op 14 september in Elsevier Weekblad
Bij het woord gordelroos denken de meeste mensen niet aan iets ernstigs. Een beetje jeuk, wat uitslag, dat was het. In veel gevallen is dat ook waar de kwaal op neer komt. Maar die jeuk en uitslag kan al snel vervelende vormen aannemen en ontaarden in maanden aanhoudende zenuwpijn.
Gordelroos wordt veroorzaakt door hetzelfde virus dat ons in de kinderleeftijd waterpokken geeft, Varicella zoster. Na deze kinderziekte verschuilt de ziekteverwekker, een telg uit de familie van herpesvirussen, zich in zenuwknopen in het lichaam – om bij verminderde weerstand toe te slaan. De huiduitslag die dan ontstaat treedt op aan één kant van het lichaam – daar waar het virus de zenuwknoop uit is ‘gekropen’. Meestal is dit rondom de borstkas, maar de gordelroos kan ook in het gezicht of het oog een ontsteking veroorzaken.
Gordelroos komt met name veel voor bij ouderen, omdat hun immuunsysteem met de jaren steeds zwakker wordt. Een kwart van de bevolking krijgt er vroeg of laat mee te maken en van de ouderen die de leeftijd van 85 jaar bereiken, heeft de helft het minstens één keer gehad. Ook mensen bij wie het immuunsysteem door een andere oorzaak verzwakt is, zoals HIV-patiënten, mensen die behandeld worden tegen kanker of die lijden aan een auto-immuunziekte zoals reuma, lopen een verhoogde kans op gordelroos.
Gordelroos gaat vanzelf over: het immuunsysteem jaagt het virus terug de zenuwknoop in. Bij de meeste patiënten zijn de symptomen en klachten na een paar weken verdwenen. Maar bij een op de vijf mensen houden de klachten langer dan een maand aan en bij ongeveer 5% veroorzaakt het virus zeer venijnige zenuwpijn die langer dan drie maanden aanhoudt.
Reden genoeg voor een vaccin. Zo’n prik kwam er in 2006: Zostavax. Het helpt het immuunsysteem het aanwezig virus onder de duim te houden. Helaas is dat vaccin verre van ideaal: het voorkomt in de eerste jaren na vaccinatie 60-70% van de infecties en na zeven jaar nog maar ongeveer een kwart. Bovendien bevat het een levend-verzwakt virus, waardoor het bij mensen met een verzwakt immuunsysteem (een milde variant van) de ziekte kan veroorzaken. Toen het ministerie de Gezondheidsraad een paar jaar geleden vroeg over dit vaccin een oordeel te vellen, was dat dan ook negatief.
Het vorig jaar geïntroduceerde Shingrix werkt stukken beter: dat voorkomt kort na de vaccinatie rond de 90% van de gordelroos en dit percentage neemt in de loop der jaren nauwelijks af. Omdat het geen levend virus bevat, is het ook geschikt voor mensen met een verzwakt immuunsysteem.
Enige nadeel: veel personen die de prik krijgen, zijn er een paar dagen behoorlijk ellendig van, met irritatie op de injectieplaats, koorts en algehele malaise. Vermoedelijk komt dit door het relatief sterke adjuvans, een stof die de immuunreactie moet versterken. Echter, zo concludeerde de Gezondheidsraad, de voordelen van het vaccin wegen ruimschoots op tegen dit omgemak. In juli van dit jaar concludeerde de Gezondheidsraad danook datt dit vaccin personen vanaf 60 jaar goed kan beschermen tegen gordelroos.
Alleen vindt de Gezondheidsraad op dit moment het vaccin op basis van internationaal gehanteerde normen nog te duur om in een programma voor al deze ouderen beschikbaar te stellen. De huidige inkoopprijs is €110 per dosis en er zijn twee doses nodig per persoon. ‘Wij hebben gezegd tegen de staatssecretaris: ga eens onderhandelen met de fabrikant’, zegt Gerhard Zielhuis (66), voorzitter van de vaste commissie vaccinaties van de Gezondheidsraad.
Vermoedelijk neemt staatssecretaris Paul Blokhuis later dit jaar een besluit over het vaccin. Laat hij het, opnemen in het vaccinatieprogramma, dan is het nog maar de vraag hoe snel het beschikbaar komt. De vraag naar het vaccin is wereldwijd zo groot, dat het zeer moeilijk verkrijgbaar is, ook voor wie het nu al zelf wil aanschaffen, vertelt Jolanda Hoefnagel (44) arts Infectieziektebestrijding bij GGD Gelderland-Zuid. De GGD kan het vaccin bestellen bij de internationale apotheek, die het importeert vanuit Canada. ‘Al haken de meeste bellers af vanwege de hoge prijs’, zegt Hoefnagel.
Naast ouderen is er nog een groep die veel baat kan hebben bij het nieuwe gordelroosvaccin, namelijk de volwassenen met een door ziekte of medicatie verzwakt afweersysteem. Zo hebben mensen met gewrichtsreuma of lupus alleen al door hun ziekte een verhoogde kans op de kwaal en een ernstiger beloop, vertelt Marc Bij (57), reumatoloog in het Martini Ziekenhuis in Groningen. ‘En door hen immuunonderdrukkende medicatie te geven maken we het als artsen alleen nog maar erger.’
Zelfs wanneer de staatssecretaris het vaccin binnenkort voor ‘gewone’ zestigplussers beschikbaar stelt, zal dit waarschijnlijk voor deze groep (nog) niet gebeuren. Ook is het de vraag of de zorgverzekeraars het op korte termijn gaan vergoeden. Er zijn nog te weinig studies gedaan met deze patiëntengroep. Op dit moment zijn er daardoor nog verschillende hordes voor deze patiënten, zegt Bijl. ‘Het vaccin is onbekend bij patiënten en artsen, het is onduidelijk wie het vaccin moet gaan toedienen en wie het moet betalen.’
Bijl schreef zelf mee aan een advies over vaccinaties bij mensen met een ontstekingsziekte. Daarin wordt nog niet ingegaan op het nieuwe gordelroosvaccin. Bijl moet toegeven dat zelfs hij als expert zijn patiënten nog niet actief informeert over het nieuwe gordelroosvaccin. ‘Zodra er meer bekend is over dit vaccin, zie ik het als mijn taak om dat te doen. Ook wanneer het nog niet vergoed wordt.’